در دنیای فرش ماشینی، یکی از اصلیترین ویژگی‌هایی که مستقیماً بر کیفیت، ظاهر و دوام تأثیر می‌گذارد، خاب فرش است. بسیاری از افراد هنگام خرید یا نگهداری از فرش این پرسش را مطرح می‌کنند که خاب فرش چیست و چه نقشی در زیبایی و ماندگاری آن دارد. به طور خلاصه، خاب همان جهتی است که پرزها یا نخهای فرش بر روی سطح آن خوابیده‌اند. این خصوصیت نه‌تنها جلوه بصری طرح و رنگ را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه ارتباط مستقیمی با طول عمر الیاف و کیفیت کلی فرش دارد.
خاب فرش تنها یک بخش از ویژگی‌های کلی فرش است که از اهمیت بالایی برخوردار است و باید هنگام خرید به آن توجه کرد؛ در راهنمای خرید فرش فردین خیلی مفصل از نکات مهم پیش خرید صحبت کرده‌ایم. در کاشان فرش های گوناگون و مختلفی به تولید می‌رسمیرسدد و همه به دنبال بهترین فرش ماشینی هستند تا خریدی مطمئن داشته باشند.
یکی از پرسش‌های متداول خریداران این است که خاب فرش کدام طرف است. تشخیص آن چندان دشوار نیست. اگر دست خود را روی سطح فرش بکشید، در جهتی که پرزها خوابیده‌اند سطح نرم و هموار احساس میشود؛ درحالی‌که در جهت مخالف، سطح زبرتر و مقاوم‌تر خواهد بود. آگاهی از این موضوع کمک میکند تا هنگام پهن کردن، شستن یا جارو زدن، فرش جلوه‌ای یکنواخت و زیباتر داشته باشد.
روش‌های مختلفی برای شناسایی خاب فرش وجود دارد:
خاب فرش، تنها یک جزئیات فنی در تولید فرش ماشینی نیست، بلکه عنصری اساسی است که بر زیبایی، دوام، راحتی و حتی ارزش اقتصادی فرش تأثیر مستقیم دارد. بسیاری از ویژگی‌هایی که خریداران هنگام انتخاب فرش به آن توجه می‌کنند، مانند نرمی، تراکم، ظاهر یکدست و مقاومت در برابر سایش، همگی به کیفیت خاب وابسته هستند.
الیافی که برای بافت خاب به کار میروند، کیفیت نهایی فرش را مشخص می‌کنند. به عنوان نمونه، در الیاف فرش ماشینی اکریلیک، دوام و مقاومت بالاتری نسبت به پلی‌استر یا پلی‌پروپیلن دیده میشود. در نتیجه، هرچه الیاف مرغوب‌تر باشد، خاب فرش در برابر فشار و پاخوردگی طول عمر بیشتری خواهد داشت.
خاب مناسب سبب میشود فرش ظاهری مرتب و چشم‌نواز داشته باشد. همین عامل موجب سایه روشن شدن فرش در برابر نور یا تغییر زاویه دید میشود. این سایه‌روشن طبیعی، طرح و رنگ‌ها را برجسته‌تر کرده و باعث میشود نقش‌ها عمق بیشتری پیدا کنند. پیش‌تر مقاله‌ای جامع در مورد علت سایه روشن شدن فرش و راهکارهای رفع آن منتشر کرده‌ایم.
فرشی با خاب متراکم و محکم دیرتر دچار کوبیدگی و شکستگی الیاف میشود. در این میان، فرش‌هایی با ضخامت فرش ماشینی بیشتر معمولاً خابی مقاوم‌تر دارند که در نتیجه عمر مفید آنها بالاتر خواهد بود.
خاب پرپشت و متراکم، یکی از اصلیترین معیارها در تعیین قیمت فرش است. این ویژگی نشان‌دهنده میزان استفاده از نخ و کیفیت الیاف بوده و در نهایت ارزش نهایی فرش را افزایش می‌دهد؛ بنابراین هنگام خرید، توجه به خاب به‌عنوان شاخصی اقتصادی اهمیت ویژهای دارد.
فرش‌ها بر اساس ارتفاع پرز و نوع نخ به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند:
خاب فرش هر چقدر که کوتاهتر باشد ظاهر یکنواخت‌تری به خود می‌گیرد و ضمن اینکه مقاومت بالایی در برابر پاخوردگی دارد. خاب بلند لطافت بسیار دلپذیری به فرش و می‌بخشد که باعث میشود در نشستن‌های طولانی همواره حس راحتی را داشته باشیم.
خاب بلند
خاب کوتاه
جهت خواب در فرایند نظافت اهمیت ویژهای دارد. هنگام جارو کشیدن باید دستگاه در مسیر خواب حرکت کند تا پرزها آسیب نبینند. در شستشو و خشک‌کردن نیز توجه به خاب مانع از شکستگی و تغییر حالت الیاف میشود. رعایت این اصول در مواردی مانند تمیز کردن فرش یا شستن فرش نقش تعیین‌کننده‌ای در ماندگاری و زیبایی فرش ایفا میکند.
هر قدر ارتفاع نخ خاب بیشتر باشد تمیز کاری سخت‌تر است، لکه‌ها به مابین الیاف فرش نفوذ می‌کنند. فرش های خاب کوتاه به دلیل تراکم بالا، لکه‌ها به آسانی نمی‌توانند به الیاف نفوذ کنند.
ارتفاع خاب به بلندی پرزهای فرش اشاره دارد. ارتفاع بلند ظاهری نرم و لوکس ایجاد میکند اما در برابر فشار و سایش حساس‌تر است. در مقابل، ارتفاع کوتاه مقاومت بیشتری دارد و برای فضاهای پررفت‌وآمد مناسبتر است. همچنین خاب بیش از اندازه بلند احتمال پرزدهی فرش را افزایش می‌دهد. پرسش رایجی مانند چرا فرش پرز میده ارتباط مستقیم با همین موضوع دارد.
مطالب مرتبط: از بین بردن پرز فرش
کیفیت نخ در دوام خواب اهمیت بسزایی دارد. نخ اکریلیک هیت ست شده از مقاوم‌ترین انواع نخ محسوب میشود که در برابر حرارت، رطوبت و سایش عملکرد مطلوبی دارد. به همین دلیل هنگام انتخاب، توجه به بهترین نخ فرش ماشینی تضمین‌کننده دوام و زیبایی محصول خواهد بود.
طول خاب همان فاصله عمودی پرزها از سطح بافت اصلی فرش است. این ویژگی علاوه بر تأثیر بر نرمی و راحتی، بر جلوه ظاهری نیز اثرگذار است. فرش با طول خاب بلندتر بیشتر مناسب دکوراسیون‌های لوکس است، درحالی‌که طول خاب کوتاهتر برای مکان‌های پرتردد کاربردی‌تر خواهد بود.
وقتی خاب فرش دچار ساییدگی شود زیبایی و ظرافت فرش از بین می‌رود. برای محافظ از خاب فرش روش های گوناگونی وجود دارد که می‌توانید انجام دهید.
خاب فرش را می‌توان به دو دسته اصلی خاب بریده (Cut Pile) و خاب حلقه‌ای (Loop Pile) تقسیم کرد. این دو نوع بافت، از نظر ظاهر، دوام و میزان راحتی تفاوت‌های چشمگیری دارند و انتخاب میان آنها به نیاز مصرف‌کننده و شرایط محیطی بستگی دارد.
اگر اولویت شما راحتی و ظاهر لوکس است، فرش با خاب بریده بهترین انتخاب خواهد بود. اما اگر به دنبال دوام و مقاومت بالا در برابر رفت‌وآمد هستید، فرش با خاب حلقه‌ای گزینه‌ای کاربردی‌تر به شمار می‌آید.
در فرش های دستباف نخ خاب استفاده شده طبیعی است و فرش دستباف با گره زدن نخ‌ها به وسیله دست انسان روی دار قالی بافته میشود. در حالی که فرش های ماشینی با استفاده از الیاف طبیعی و مصنوعی به بافت می‌رسد و شیوه بافت آن با استفاده از دستگاه‌های بافندگی است.
برای خرید فرش ماشینی باکیفیت، توجه به ویژگی‌های خاب اهمیت ویژهای دارد. مجموعه کاتربن با ارائه انواع فرش ماشینی استاندارد و مرغوب، شرایطی فراهم کرده است که مشتریان بتوانند بر اساس نیاز و سلیقه بهترین انتخاب را داشته باشند. انتخاب صحیح نه‌تنها زیبایی فضا را تضمین میکند، بلکه دوام فرش را نیز در طولانی‌مدت افزایش می‌دهد.
خاب فرش مفهومی ساده اما بنیادین است که در ظاهر، دوام، کیفیت و حتی قیمت فرش نقشی اساسی دارد. دانستن اینکه خاب فرش چیست و آگاهی از اینکه خاب فرش کدام طرف است، به خریداران و مصرف‌کنندگان کمک میکند تصمیمات آگاهانه‌تری در انتخاب و نگهداری بگیرند. توجه به عواملی همچون ارتفاع، طول، نوع نخ و جهت خواب، ضامن ماندگاری و زیبایی فرش در سال‌های آینده خواهد بود.
سوالات متداول
خاب فرش (پرز فرش) به ارتفاع و جهت قرارگیری الیاف تشکیل دهنده سطح فرش گفته میشود. خاب فرش تاثیر مستقیمی در دوام، نرمی، ظاهر و کیفیت کلی فرش دارد.
نخ خاب یا پرز، همان نخهایی است که روی سطح فرش قرار دارد و مسئول نقش و نگار و جلوه فرش است. نخهای تاروپود نخهایی هستند که به صورت عمودی و افقی در بافت فرش به کار میروند و مسئول حفظ استحکام و مقاومت فرش هستند.
ارتفاع استاندارد خاب فرش بین 5 الی 20 میلی متر است ولی در کل بستگی به شانه، تراکم و نوع الیاف استفاده شده در فرش دارد.
خاب فرش سه دسته دارد: خاب اریب، خاب معکوس و خاب پشت.
تشخیص خاب فرش با سه روش ساده ممکن است: لمس کردن، مشاهده یا نور و بررسی نقش و نگار.
اصلیترین دلیل برگشت خاب فرش، فشار ناشی از پاخوردگی روزانه یا قرارگیری اجسام سنگین روی فرش است.
خاب فرش تاثیر بسیار ویژهای و مهمی در نرمی دارد اما خاب کوتاهتر در مناطق پرتردد مناسبتر است و دوام بیشتری در تحمل فشار دارد.
بهترین نخ خاب برای مناطق پرتردد اکریلیک هیت ست شده است و دوام بی نظیری از خود نشان می‌دهد، ضمن اینکه باید شانه فرش حداقل 1000 به بالا باشد.
تشخیص فرش اصل از تقلبی با بررسی جنس نخ خاب، شانه و تراکم، ظاهر، رنگ و بافت فرش انجام میشود.
فرش های با ارتفاع خاب بلند، نرمی مطلوبی دارند اما در فرش های خاب کوتاه، وضوح و ظرافت بیشتری وجود دارد.
